خوشبختانه کشور ما که در دل خلیج نفت خیز فارس آرمیده است، به عنوان یکی از منابع و معادن بزرگ نفت و گاز جهان به شمار می‌رود. از همین رو تربیت نیرو انسانی متخصص و کارآمد برای بهره‌برداری درست و بهینه از این سرمایه خداداد و جوابگویی افراد به نیاز‌های آتی صنعت نفت کشور، بسیار ضروری است. به همین منظور مجموعه کارشناسی مهندسی نفت که دارای چهار گرایش مهندسی اکتشاف نفت، مهندسی استخراج نفت ـ مخازن نفت، مهندسی استخراج نفت ـ حفاری و مهندسی استخراج نفت ـ بهره‌برداری از منابع نفت میباشد، در دانشگاه صنعت نفت از سال 1378 دایر شده است. اساس دروس این رشته در همه گرایش‌ها مبتنی بر مکانیک سیالات، دینامیک گازها، ترمودینامیک سیالات، انتقال جرم و اقتصاد مهندسی است و هدف آن تربیت مهندسین کارآمدی است که بتوانند روشهای بهینه بهره‌برداری از منابع نفت و گاز را طراحی و اجرا کنند.
مهندسی نفت (به انگلیسی: Petroleum engineering) کاربرد دانش، فناوری، ریاضیات و اقتصاد در فرآیند اکتشاف، استخراج، برآورد مخزن و توسعه نفت، گاز و سایر ترکیبات هیدروکربوری از مخازن زیرزمینی و انتقال آنها به پالایشگاه، صنایع پایین‌دستی و مصرف‌کننده‌است. شایان توجه است که پالایش نفت در حیطۀ صنایع پایین‌دستی صنایع نفت و گاز بوده و در محدودۀ مهندسی شیمی قرار می‌گیرد. در سال‌های اخیر به‌دنبال تغییراتی که در رویکرد سرمایه‌ها به‌سوی منابع جدید انرژی صورت گرفته است، بسیاری از دانشگاه‌ها همچون استنفورد و دانشگاه کالیفرنیا این رشته را به مهندسی منابع انرژی تغییر نام داده‌اند؛ چرا که مباحث طرح‌شده در انرژی زمین‌گرمایی و سایر انرژی‌های نوین کماکان بسیار نزدیک به‌این رشته میباشد.
گرایش های مهندسی نفت:
- مهندسی مخزن:
مهندسی مخزن (به انگلیسی: Reservoir Engineering) یکی از زیر شاخه‌های کلیدی مهندسی نفت محسوب می‌شود. پس از کشف مخازن هیدروکربن که می‌تواند نفت، گاز و غیره توسط تیم اکتشاف نوبت به فاز مهندسی مخزن می‌رسد که نقش مهمی در چرخه برداشت از مخازن را عهده دار است .پاره‌ای از این وظایف بصورت خلاصه در زیر آورده شده است:
شناخت مخزن (Reservoir Characterization) که شامل تکمیل مطالعات زمین‌شناسی و پتروفیزیک مخزن و همینطور بررسی جریان سیال در محیط متخلخل می‌شود. مدلسازی واقعگرایانه با جزییات زمین‌شناسی از مخزن هیدروکربنی ایجاد جدول زمانی تولید برگزیدن مناسب‌ترین شیوه و نرخ تولید به جهت رسیدن به حداکثر برداشت سیالات نفتی انتخاب مناسب‌ترین شیوه ازدیاد برداشت با توجه به شبیه سازی‌های رایانه‌ای و شرایط و خصوصیات مخزن
این دوره کارشناسی یکی از گرایشهای رشته مهندسی نفت و از دوره‌های عالی فنی، مهندسی میباشد که هدف آن تربیت متخصصانی است که داری توانایی و مهارت های لازم بری انجام طرحها و اجرای روشهای بهینه تولید و مطالعات و مدلسازی مخازن نفت و گاز می باشند. این دوره مبتنی بر دروس مکانیک سیالات، دینامیک گازها، ترمودینامیک سیالات، انتقال جرم، خواص سیالات مخزن، مهندسی حفاری، زمین‌شناسی نفت، مهندسی مخازن و روشهی ازدیاد برداشت و … می باشد.
نقش و توانائیهائی که دانشجویان پس از فارغ التحصیلی در این رشته کسب می کنند عبارتند از: بررسی قابلیت تولید در مخزن با بکارگیری و بهره مندی از شیوه‌های جدید مطالعاتی و مدلسازی. ارزیابی توزیع فشار و توجیه افت آن در مخزن و چگونگی کنترل آن. ارائه شرایط عملیاتی برای بهره برداری از مخزن با بکارگیری خصوصیات و رفتار مخزن. انتخاب و ارائه روش عملی افزایش برداشت از مخازن با احتساب ملاحظات فنی واقتصادی. ارزیابی عملیات بهره برداری و ارائه روش بهینه. مدیریت و صیانت از مخازن نفت و گاز. توانائی ارزیابی فنی – اقتصادی طرحها و عملیات ازدیاد برداشت از مخازن و بهینه سازی آن. ارزیابی تأثیر روشهی ازدیاد برداشت از مخازن بر محیط زیست. فارغ التحصیلان این دوره می توانند نقشی مؤثر در مطالعات و مدلسازی مخازن و استفاده از روشهی بهینه ازدیاد برداشت و بطور کلی مدیریت بهینه مخزن داشته باشند.
- مهندسی حفاری
مهندسی حفاری (به انگلیسی: Drilling engineering) شاخه‌ای از مهندسی نفت میباشد که عملیاتهایی نظیر عملیات حفاری، مهندسی گل حفاری و ... را بر عهده دارند. فعالیت این گروه از متخصصان بعد از عملیات اکتشاف نفت شروع و منجر به استخراج نفت توسط بهره‌برداران می‌شود.مهندسی حفاری یکی از سخت ترین و پر خطر ترین, و البته پر درآمد ترین مراحل در طی عملیات استخراج نفت می باشد.
- مهندسی بهره برداری
مهندسی بهره برداری از منابع نفت و گاز یا (به انگلیسی: Production Engineering) شاخه‌ای از مهندسی نفت میباشد که به بررسی تولید از مخازن نفت و گاز و مشکلات متنابه آن می‌پردازد.
این دوره کارشناسی یکی از گرایشهای اصلی رشته مهندسی نفت و از دوره های عالی فنی، مهندسی میباشد که هدف آن تربیت متخصصانی است که داری توانایی و مهارت‌های لازم بری انجام طرحها جهت اجرای روشهای بهینه برای بهره برداری از منابع نفت و گاز باشند. این زیر شاخه از مهندسی نفت معمولا پس از به اتمام رسیدن کشف مخزن و حفاری آن به کار می آید و مهمترین کار یک مهندس نفت جلوگیری از افت فشار ناگهانی چاه به دلیل بهره برداری نامناسب و صیانت از مخزن جهت بهره برداری بیشتر میباشد.
این دوره مبتنی بر دروس مکانیک سیالات و دینامیک گازها، ترمودینامیک سیالات، انتقال جرم، طرح و اقتصاد مهندسی، مهندسی مخازن، مهندسی حفاری و مهندسی بهره برداری است. نقش و توانائیهائی که دانشجویان پس از فارغ التحصیلی در این رشته کسب می کنند عبارتند از:
ارزیابی قابلیت تولید در مخازن و بررسی امکان پذیری روشهی بهره برداری موردنظر. ارزیابی فنی-اقتصادی مخازن و تجهیزات آن. طرح و اجری بهینه عملیات بهره برداری. تشخیص ویژگیها و چگونگی رفتار با چاههی گوناگون. توجیه و انتخاب روش مناسب بری بهره برداری و ازدیاد برداشت با توجه به شریط فنی و اقتصادی. صیانت از منابع نفت و گاز و ارائه روش هی عملی بری افزیش طول عمر ین منابع. بررسی و ارزیابی اثر استراتژیک روش بهره برداری بر محیط زیست. فارغ التحصیلان این دوره می توانند در بخش‌های مختلف مربوط به تولید و بهره برداری در کشور مشغول به فعالیت شده و سبب کارایی و بازده بالاتر این بخش از صنعت شوند و نقشی مؤثر در حل مشکلات فراروی تولید و بهره برداری از مخازن داشته باشند.
- مهندسی اکتشاف
مهندسی اکتشاف (به انگلیسی: Exploration engineering) در این رشته به بررسی چگونگی بوجود آمدن نفت می‌پردازند و همچنین بررسی می‌شود که در کدام لایه‌های زمین‌شناسی امکان ذخیرهٔ نفت وجود دارد و از این طریق به اکتشاف نفت می‌پردازند.
بیشتر واحدهای دانشگاهی این رشته در ایران شامل دروس زمین‌شناسی است. اولین مرحله برای بهره‌برداری یا استخراج نفت، کشف حوزه‌های نفتی است که این کار توسط لرزه نگاری انجام می‌گیرد. مهندسین اکتشاف، امواج‌صوتی را به اعماق زمین فرستاده و سپس امواج برگشتی را اندازه‌گیری و پردازش می‌کنند تا به وجود یا عدم وجود نفت در درون زمین پی ببرند. این گرایش ارتباط نزدیکی با زمین‌شناسی دارد.
دروس مشترک در گرایشهای مختلف مهندسی نفت
ریاضی عمومی، معادلات دیفرانسیل، ریاضیات مهندسی، شیمی عمومی، شیمی آلی، فیزیک، برنامه‌نویسی کامپیوتر، زمین‌شناسی عمومی، موازنه انرژی و مواد، استاتیک و مقاومت مصالح، ترمودینامیک، مکانیک سیالات، انتقال حرارت، کنترل فرآیندها، زمین‌شناسی نفت ، مبانی فرآیندهای صنایع نفت، خواص سنگ‌های مخزن، خواص سیالات مخزن، کارگاه عمومی ، کاربرد ریاضیات در مهندسی شیمی، مبانی چاه آزمایی، نمودارگیری چاه ، مهندسی مخازن، زمین‌شناسی ساختمان.
دروس تخصصی گرایش مهندسی اکتشاف
ژئوفیزیک، ژئوشیمی آلی (نفت)، تخمین و ارزیابی ذخایر نفتی، زمین‌شناسی ایران و مناطق همجوار، روشهای افزایش برداشت از مخازن، عملیات زمین‌شناسی ایران، مهندسی مخازن نفت، میکروپالئونتولوژی، اصول حفاری، گل حفاری و سیمانکاری چاه‌ها، زمین‌شناسی نفت، چاه‌نگاری، زمین‌شناسی مهندسی، زمین ساخت، مکانیک محیط‌های ناپیوسته سنگی، زمین‌شناسی مناطق دریایی، زمین‌شناسی عمومی، سنگ‌شناسی (رسوبی ـ آذرین و دگرگونی)، کانی‌شناسی، برداشت زمین‌شناسی، زمین‌شناسی ساختمانی، فتوژئولوژی و سنجش از راه دور، پتروفیزیک،مکانیک سیالات، فسیل‌شناسی(دیرینه‌شناسی)، رسوب‌شناسی، چینه‌شناسی، بررسی فنی ـ اقتصادی، مبانی مهندسی نفت، زمین‌شناسی زیرزمینی.
دروس تخصصی گرایش مهندسی مخازن نفت
مکانیک سیالات دو فازی، انتقال جرم، ترمودینامیک، مهندسی مخازن، مطالعات مخازن، عملیات بهره‌برداری، روشهای افزایش وبرداشت مخازن، مدیریت و صیانت از مخازن. گرایش مهندسی بهره‌برداری از منابع نفت امروزه اکثر مخازن نفت کشور ما دچار افت فشار شده‌اند به همین دلیل نفت به صورت طبیعی به سطح زمین نمی‌رسد و در نتیجه حضور مهندسین بهره‌برداری از منابع نفت، یک ضرورت اجتناب ناپذیر است. افرادی که با استفاده از روشهای علمی بهتر و اصولی‌تر، از مخازن نفتی بهره‌برداری می‌کنند.
دروس تخصصی گرایش مهندسی بهره‌برداری از منابع نفت
مکانیک سیالات دوفازی، اصول ژئوفیزیک اکتشافی، مهندسی مخازن ، مهندسی حفاری، عملیات بهره‌برداری، روشهای افزایش و برداشت از مخازن، تخمین مخازن در چاه‌های اکتشافی، آزمایشگاه نفت.
توانایی‌های لازم
علاوه بر دو درس ریاضی و فیزیک که دو درس پایه در تمامی رشته‌های مهندسی از جمله رشته مهندسی نفت است، درس زبان انگلیسی نیز در این رشته اهمیت ویژه‌ای دارد. در ضمن به دلیل اینکه نوع کار فارغ‌التحصیلان این رشته سنگین است و محیط کارشان نیز خارج از شهر است، دانشجویان این دانشگاه از بین داوطلبان مرد انتخاب می‌شوند. برای مثال یک مهندس حفاری در وزارت نفت باید 15 روز خارج از شهر و دور از خانواده باشد و سپس یک هفته مرخصی دارد.
موقعیت شغلی در ایران
قطعاً اولین بازار کار موجود برای فارغ‌التحصیلان این رشته وزارت نفت است اما دانشگاه صنعت نفت در حال حاضر دانشجویان این رشته را بورسیه نمی‌کند بلکه اگر سطح علمی دانشجویی خوب باشد، در نهایت جذب وزارت نفت می‌شود. البته در حال حاضر بیش از 70 درصد از دانشجویان جذب وزارت نفت می‌شوند و مابقی آنها نیز جذب صنایع شیمایی خصوصی می‌شوند چرا که بیشتر واحدهای رشته مهندسی نفت با رشته مهندسی شیمی مشترک است.
